Najstarszy ślad osadniczy zlokalizowany w okolicach miejscowości Grab pochodzi z czasów mezolitu. Najliczniej reprezentowane jest osadnictwo z epoki brązu i żelaza poprzez obiekty będące wytworami kultury łużyckiej i przeworskiej. Liczne relikty dokumentują również działalność osadniczą z okresu wczesnego średniowiecza. Począwszy od roku 966, uznawanego za początek naszego państwa, okolice gminy Czermin znalazły się w granicach Polski. Niemal wszystkie miejscowości mają średniowieczną genezę.
Czermin
Pierwsze wzmianki o miejscowości Czermin ukazały się w 1241 roku i mówiły o istnieniu rodu Czermińskich herbu Wieniawa wymienianych tu w XIV, XV wieku, a także jeszcze w 1559 roku. W XVI wieku Czermin był pod władaniem Suchorzewskich, wzmiankowanych również w 1618 roku. W 1693 roku istniał majątek w Czerminie i należał do Macieja Rzeszotarskiego. Już przed 1719 rokiem znalazł się w rękach Kurcewskich. W 1846 roku dziedzicem dóbr został Józef Trębiński od którego odkupiła majątek za 50 000 marek Alfreda Pruska z Mierzyckich wzmiankowana jako właścicielka jeszcze w 1881 roku. Następnie dobra przeszły na jej syna Witolda Pruskiego, później znalazły się w rękach Roberta Weigta. W latach 80 – tych XIX wieku Czermin liczył 39 domów i 422 mieszkańców. W 1905 roku majątek czermiński wymieniony pod nazwą Preussenau, następnie w 1909 i 1913 roku jako własność państwowa, dzierżawiona Heinrichowi Jouanne. W 1913 roku w dzierżawionej majętności państwowej było 18 koni, 160 szt. bydła i 70 świń. Od 1921 roku majątek był w rękach Skarbu Państwa Polskiego, dzierżawiony w 1926 roku Niceforowi Sicińskiemu.
Broniszewice
Broniszewice po raz pierwszy były wzmiankowane w 1393 roku, gdy były gniazdem Broniszów. Parafie utworzono w 19411 roku dzięki staraniom kanonika kujawskiego Mikołaja Broniszewskiego. Wieś w średniowieczu była ośrodkiem dóbr rycerskich. Na znajdującym sie w pobliżu pałacu kopcu odkryto pozostałości murowanej wieży mieszkalnej. Do dzisiaj widoczne jest niewielkie wzniesienie otoczone pozostałościami fosy. Kolejnymi właścicielami wsi byli Suchorzewscy i Lipscy. W latach 1750-1858 należała do Wężyków. W roku 1907 została rozparcelowana przez niemiecką Komisję Kolonizacyjną. We wsi znajdował się przystanek zdemontowanego odcinka Krotoszyńskiej Kolei Dojazdowej, Krotoszyn – Pleszew. Linia jest nieeksploatowana od 1978r. Broniszewice mają interesujący układ przestrzenny, rozproszony na znacznej przestrzeni. Istnieje tu umowny podział wsi wg nazw : Polskie Stare, Polskie Nowe, Droga Żegocińska, Stara Wieś, Mazury, Podwórze, Marianin, Górka. Broniszewice wyróżniają się tym, iż na terenie jednej wsi istnieją dwa kościoły, dwie oddzielne parafie.
Psienie Ostrów
Miejscowość ta pojawia się w źródle z 1543 roku jako własność Suchorzewskich. W 1618 roku, gdy miejscowość była własnością Tomickiego założono tu folwark. Wieś później często zmieniała właściciela, ostatecznie w 1899 roku zastała sprzedana Komisji Kolonizacyjnej, wtedy miejscowość liczyła 8 domów i 162 mieszkańców. W tym okresie istniała tu cegielnia, położona była po wschodniej stronie drogi do Żegocina, przy obrzeżu lasu.
Wola Duchowna
Miejscowość wzmiankowana była jako Wola Skrzypińska około 1520 roku. Została ona rozgraniczona z Broniszewicami w 1529 roku, a ze Skrzypnią i Czerminem w 1561 roku. W XVI wieku należała do Marszewskich, a w XVII do Zawadzkich. Już w 1789 roku wymieniona była jako folwark w dobrach Skrzypnia I należący do Konwentu Franciszkanek Kaliskich i odtąd była w posiadaniu kolejnych właścicieli Skrzypni. W 1846 roku wieś liczyła 16 domów i 104 mieszkańców. W 1913 roku w folwarku było 206 ha ziemi ornej, 5 ha łąk i 5ha lasu, a hodowano 90 sztuk bydła i 1 świnię.
Wieczyn
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1284 roku. w 1755 roku w majątku Wieczyn było 300 owiec, 26 krów, a wśród inwentarzy wymienia się: dwór, oficynę, ogród włoski, sad, pasiekę, browar i gorzelnię, gościniec i austeria ze stajniami, a także młyn. w latach 90 – tych XIX wieku majątek liczył 16 domów i 205 mieszkańców.
Łęg
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1410 roku. W okresie XIV – XVI wieku należała do Łęckich. W 1785 roku z zabudowy dworskiej istniały: Dwór, stajnia, stodoły i koliste obory. W latach 80 – tych XIX wieku wzmiankowano tu o hodowli bydła oldenburskiego, a wieś liczyła 10 domów, w których mieszkało 157 mieszkańców.
Pieruszyce
Pierwsza wzmianka o miejscowości pojawiła się w 1400 roku jako wieś Perussice. W XVI wieku cząstkowymi właścicielami byli: Suchorzewscy, Kalinowscy i Pieruscy. W początkach XIX wieku Pieruszyce nabył Witold Taczanowski, a majątek przeszedł w ręce Komisji Kolonizacyjnej. W latach 80 XIX wieku Pieruszyce liczyły 12 domów i 200 mieszkańców.
Strzydzew
Pierwsza wzmianka pochodzi z 1401 roku. Tutejszy majątek często zmieniał właścicieli m.in. należał w 1578 roku do Grzymisławskich, w 1618 roku do Karskich, a potem do Rapackich i Sławoszewskich. Przed 1896 rokiem zakupiła go Komisja Kolonizacyjna, która osiedliła tu kolonistów niemieckich.
Żbiki
Pierwsza informacja źródłowa o Żbikach pochodzi z 1402 roku. W II połowy XVI wieku i ok. 1620 roku należała do Żbikowskich. W końcu XVIII wieku istniał tu folwark dóbr Żegocin i odtąd Żbiki były w posiadaniu kolejnych właścicieli tego folwarku. W 1846 roku Żbiki liczyły 24 domy i 248 mieszkańców. Powierzchnia folwarku Żbiki podawana była wraz z obszarem majątku Żegocin.
Pieruchy
W miejscowości Pieruchy istniał folwark założony przez Alfredę Pruską, po 1843 roku w miejsce starszego folwarku Sadziska. Do 1883 roku należał do majętności Czermin, należącej do Pruskich. Następnie od roku 1883 istniał jako samodzielny majątek i często zmieniał właścicieli. W 1892 roku Pieruchy – Wesółki sprzedano komisji Kolonizacyjnej, później majątek rozparcelowano, a resztówkę w 1903 roku kupił dotychczasowy dzierżawca Franciszek Istorf. W 1919 roku odkupił ją Wasmuth, a w 1923 roku przeszła w ręce Franciszka i Julianny Grześkowiaków i do dzisiejszego dnia należy do ich spadkobierców. W latach 80 – tych XIX wieku jako samodzielny majątek liczył 5 domów i 112 mieszkańców. W 1896 roku w gospodarstwie prowadzono hodowlę bydła mlecznego i opasowego rasy holenderskiej, uprawiano nasiona, przeważnie buraka. W 1902 roku resztówka obejmowała 81 ha, a w 1913 – 95 ha, w tym grunty orne i ogród zajmowały 70 ha, łąki 1 ha i lasy 13 ha. Hodowano 70 szt. bydła, 10 koni i 80 świń rasy westfalskiej.
Skrzypnia
Pierwszy raz wymieniona została w źródle w 1304 roku pod nazwą Scripne, znajdowała się wtedy w posiadaniu Zarębów. Później była gniazdem Skrzypieńskich herbu Ogończyk. Później wieś należała do różnych właścicieli; ostatnio do Kirschsteinów (1852- 1946). W latach 80 – tych majątek Skrzypnia liczył 10 domów i 167 mieszkańców, a jego obszar obejmował 345 ha. Specjalizowano się wówczas w uprawie buraków, hodowli i tuczu bydła i nierogacizny.
Mamoty
Miejscowość wzmiankowana była już od 1416 roku. W XVI wieku była własnością Mańkowskich. Później często zmieniały właścicieli, aż do roku 1906 kiedy to pozostały w rękach Artura Szenica z Korzkiew, starosty pleszewskiego, następnie Marii Szenic do 1945 roku. W 1719 roku wzmiankowano m in. dwór miecuch i owczarnię, w 1841 roku w miejscowości było 10 domów i 134 mieszkańców, a obszar majątku liczył wtedy 774 morgi. W gospodarstwie hodowano konie, bydło opasowe, świnie oraz krowy rasy holenderskiej na mleko.
Grab
Miejscowość ta od końca XIV w. była w rękach rodu Wczeliczów z których wywodzili się Grabscy herbu Wczele. We wsi tej znajduje się zespół rezydencjonalny, w skład którego wchodzi pałac, oficyna i park.
Żegocin
Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1410 roku. W XVI i początkach XVII wieku znajdowała się w rękach Suchorzewskich. W 1714r, właściecielem był Mikołaj Swinarski z Wybranowa, starosta litewski. Już przed 1750r. należała do Gajewskich, najpierw Antoniego, starosty kościńskiego, później Izabeli Grajewskiej, kasztelanowej nakielskiej, wymienionej jeszcze w 1789r. Od ok. 1793r. majątek w posiadłościach hrabiego Wiktora Szołdorskiego herbu Łodzia. Następnie ok. 1835r. na przymusowej licytacji kupiony przez J. Pruskiego dla córki Pelagii, żony Nepomucena Radońskiego. Od ok. 1864 do 1879 r. własność Pelagii – Władysława Radońskiego. Następnym właścicielem majątku w 1879r. został Józef Chłapowski, a po jego śmierci w 1915r. owdowiała Teofila Chłapowska z Woronieckich. W 1789r. miejscowość Żegocin liczyła 30 dymów i 121 mieszkańców, w 1827r. 32 dymy i 384 mieszkańców, natomiast w 1846r. – 41 dymów i 495 mieszkańcow. Powierzchnia majątku w 1858r. wynosiła 5706 mórg, w 1864r. 5895 mórg. W 1881 r. w majętności Żegocin wymieniony folwark Żbiki. Działała parowa gorzelnia z młynem. W 1890r. obszar dóbr obejmował 956 ha, działała gorzelnia i mleczarnia. W l. 90. majątek liczył 23 dymów i 483 mieszkańców. W 1896r. jego powierzchnia wynosiła 1016ha, w 1913r. (z folwarkiem w Żbikach) 973 ha. Wówczas chowano 159 świń, 100 owiec, 506 szt. bydła i 81 koni, czynna była także parowa gorzelnia i mleczarnia.
(źródło: „Majątki wielkopolskie, Tom II, Powiat Pleszewski”
opracowanie autorskie Satnisław Małyszko, Łucja Gajda)
